1. Podstawy prawne
1.1 Art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim – dotyczy kredytów konsumenckim udzielonych po dniu 18 grudnia 2011 r. (data wejścia w życie ustawy o kredycie konsumenckim)
1.2 Art. 46 ustawy o kredycie konsumenckim – dotyczy kredytów hipotecznych udzielonych w okresie pomiędzy 18 grudnia 2011 r. a 22 lipca 2017 r. (data wejścia w życie ustawy o kredycie hipotecznym)
2. Konstrukcja kredytu darmowego – każda umowa o kredyt konsumencki musi zawierać ściśle określone elementy, które mają przede wszystkim charakter informacyjny. Ich wykaz zawiera art. 30 ustawy o kredycie konsumenckim, zaś w przypadku kredytów hipotecznych, o których mowa powyżej w pkt 1.2 elementy te były wymienione w art. 35 ustawy o kredycie konsumenckim (w brzmieniu obowiązującym przed dniem 22 lipca 2017 r.). Aby skorzystać z kredytu darmowego, konieczne jest złożenie przez kredytobiorce oświadczenia na piśmie, które ma charakter prawokształtujący. W doktrynie prawnej (opiniach komentatorów) oraz w niektórych orzeczeniach sądowych pojawia się pogląd, według którego sankcja kredytu darmowego powinna być uwzględniana z urzędu. Zwolennicy tej teorii powołują się w tym zakresie na wykładnię historyczną i celowościową. Osobiście uważam jednak, że warunkiem skorzystania z sankcji kredytu darmowego jest złożenie pisemnego oświadczenia przez kredytobiorcę, co znajduje uzasadnienie w wykładni językowej.
3. Skutki kredytu darmowego– brak niektórych z elementów lub ich nieprawidłowe określenie w umowie o kredy konsumencki skutkować będzie przekształceniem kredytu w kredyt tzw. darmowy. Podkreślić należy, że wystarczające jest nawet jedno uchybienie w treści umowy o kredyt konsumencki, aby nastąpił skutek w postaci kredytu darmowego (oczywiście po złożeniu stosownego oświadczenia). Każdy brak w umowie musi być jednak starannie analizowany, albowiem nie każdy będzie kwalifikował umowę do kredytu darmowego np. omyłka pisarska.
W przypadku umowy o kredyt konsumencki – skutkiem oświadczenia o tzw. kredycie darmowym będzie prawo do spłaty kredytu według ustalonego harmonogramu bez odsetek i innych kosztów, zaś jeśli zostały one już uiszczone – kredytobiorca będzie uprawniony do ich odzyskania. W odniesieniu zaś do kredytów hipotecznych opisanych w pkt 1.2 sankcja kredytu darmowego skutkować będzie prawem do odzyskania wszelkich kosztów kredytu (zarówno odsetkowych, jak i pozaodsetkwowych) za okres poprzedzający 4 lata od daty złożenia oświadczenia o kredycie darmowym.
W praktyce banki konsekwentnie odmawiają dobrowolnego uznawania roszczeń kredytobiorców z tytułu kredytu darmowego. Wynika to przede wszystkich z ich interesu ekonomicznego, ale również z braku osób posiadających wiedzę i kompetencje do rozpatrywania często zawiłych kwestii prawnych w instytucjach bankowych. Dlatego też najczęściej sprawy z tytułu kredytu darmowego znajdują swój finał w sądach.
4. Termin do złożenia oświadczenia o kredycie darmowym – wynosi 12 miesięcy od dnia wykonania umowy o kredyt konsumencki. Pojęcie wykonania umowy należy odnosić od obydwu jej stron, wszak umowa kredytu ma postać umowy dwustronnie zobowiązującej. Warto w tym zakresie zauważyć, że zgodnie z art. 52 ustawy o kredycie konsumenckim kredytodawca jest zobowiązany do rozliczenia kredytu w terminie 14 dni od daty jego spłaty w całości. Może się więc okazać, że kredyt udzielony np. w 2012 r., który nie został prawidłowo rozliczony przez bank np. poprzez zaniechanie obowiązku zwrotu części prowizji – będzie możliwy do przekształcenia w kredyt darmowy.
5. Przykłady
5.1 Pan S.M. w 2016 r. zawarł z bankiem S. z siedzibą we Wrocławiu umowę o kredyt hipoteczny na zakup mieszkania w kwocie 370 000 zł. Rata odsetkowa wynosiła ok. 2 000 zł, z czego ok. 1 000 zł stanowiły odsetki. Po przeanalizowaniu umowy kredytowej okazało się, że zawiera ona kilka poważnych uchybień, a wśród nich:
„naruszenie art. 35 ust. 1 pkt 7 ustawy o kredycie konsumenckim (art. 3.06 ust. 1 umowy kredytu) poprzez niewystarczające określenie stopy procentowej zadłużenia przeterminowanego, albowiem kredytodawca ograniczył się jedynie do przedstawienia wzoru, według którego oblicza się odsetki za opóźnienie i powołał się w tym zakresie na stopę kredytu lombardowego NBP. Nie wskazał natomiast w sposób procentowy (tak jak to uczynił w przypadku samego oprocentowania kredytu w art. 3.05 ust. 3) odsetek od zadłużenia przeterminowanego według stanu na dzień zawarcia umowy kredytu. Ponadto kredytodawca w treści umowy kredytu nie wskazał sposobu, według którego kredytobiorca powinien być informowany o każdorazowej zmianie oprocentowania od zadłużenia przeterminowanego, co według utrwalonej linii orzeczniczej sądów i jednoznacznego w tym zakresie stanowiska Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i Rzecznika Finansowego powinno być realizowane na tzw. trwałym nośniku”.
Wobec powyższego kredytobiorca złożył oświadczenie o kredycie darmowym skutkiem czego powinien otrzymać zwrot odsetek uiszczonych za ostatnie 4 lata, czyli ok. 48 000 zł
5.2 W 2018 r. małżeństwo K.L. i M.L. zawarli umowę o kredyt konsumencki z bankiem B. w Warszawie w kwocie 85 000 zł, z tytułu którego uiścili m.in. prowizję za udzielenie kredytu w kwocie ok. 14 000 zł. Analiza treści umowy doprowadziła do konkluzji, że zawiera ona braki, a wśród nich m.in.
„naruszenie art. 30 ust. 1 pkt 10 ustawy o kredycie konsumenckim i art. 30 ust. 1 pkt 16 ustawy o kredycie konsumenckim w zw. z art. 49 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim, albowiem w treści umowy kredytu, a w szczególności w § 3 ust. 21 umowy kredytu, nie określono procedury i warunków, na jakich koszty kredytu mogą ulec zmianie, zwłaszcza, gdy następuje jego wcześniejsza spłata. Nie zostało w szczególności wyjaśnione, że całkowity koszt kredytu w razie jego wcześniejszej spłaty ulega obniżeniu o te koszty, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy, chociażby konsument poniósł je przed tą spłatą. Skoro kredytobiorcy uiścili w ramach przedmiotowej umowy kredytu nie tylko odsetki, ale również ponieśli koszt pozaodsetkowy w postaci prowizji za udzielenie kredytu, to kwestię tą należy uznać za szczególnie istotną, która bezwzględnie powinna być uregulowana w treści umowy. Na marginesie należy zauważyć, że przedmiotowa materia została podniesiona w orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Luksemburgu z dnia 11 września 2019 r. (sygn. C-383/18) oraz w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2019 r. (sygn. III CZP 45/19), którzy zgodnie stwierdzili, że przewidziane w art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim uprawnienie konsumenta do obniżenia całkowitego kosztu kredytu w przypadku jego spłaty w całości przed terminem określonym w umowie obejmuje także prowizję za udzielenie kredytu”
Na skutek powyższego kredytobiorcy skorzystali z uprawnienia do kredytu darmowego, co wiąże się z obowiązkiem banku do zwrotu świadczenia w kwocie ok. 12 000 zł.
5.3 Pani J.K. w 2014 r. zaciągnęła kredyt w kwocie 75 000 zł, którego spłatę zakończyła w listopadzie 2020 r. W treści umowy bank popełnił szereg uchybień, wśród których warto wskazać na:
„naruszenie art. 30 ust. 1 pkt 15 ustawy o kredycie konsumenckim w zw. z art. 53 ust. 1 i 2 ustawy o kredycie konsumenckim. Kredytodawca formułując termin i przesłanki do odstąpienia od umowy nie poinformował kredytobiorcy o prawie do odstąpienia od umowy kredytu w sytuacji opisywanej w art. 53 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim. Zgodnie z tym przepisem – „jeżeli umowa o kredyt konsumencki nie zawiera elementów określonych w art. 30, konsument może odstąpić od umowy o kredyt konsumencki w terminie 14 dni od dnia dostarczenia wszystkich elementów wymienionych w art. 30”.
W zaistniałej sytuacji kredytobiorca po złożeniu oświadczenia będzie uprawniony do odzyskania wszystkich kosztów kredytu tj. odsetek i prowizji za udzielenie kredytu w łącznej kwocie ok. 45 000 zł.
